Menu
Menu
Deze 400 jaar oude ‘superkaart’ van Amsterdam is in 1625 gemaakt door Balthasar Floriszn van Berckenrode. Amsterdam was in in het eerste kwart van de 17de eeuw flink gegroeid door aan de westzijde het eerste deel van de grachtengordel te bouwen. Van Berckenrode gebruikte 9 deelkaarten om Amsterdam 1625 te kunnen afbeelden waardoor de volledige stadskaart een afmeting heeft van 139 x 156 cm.
De stadskaart uit 1625 is ongekend gedetailleerd en laat de stad voor het eerst recht van boven zien. Alle voorafgaande stadskaarten deden dat vanuit een vogelperspectief. Van Berckenrode heeft op zijn kaart het vogelperspectief wel toegepast in de weergave van de bebouwing (in ‘opstand’) en in het zicht op de haven met de vele schepen.
Op het Internet zijn de beste 9 digitale bestanden van de deelkaarten geselecteerd. De onderlinge verschillen zijn duidelijk te zien in de grijswaarden (zie afbeelding hierboven). De digitale deelkaarten die zijn gebruikt liggen in het Rijksmuseum en het Gemeente Amsterdam Stadsarchief.
De volgende stap was om de grijswaarden van de deelkaarten beter op elkaar af te stemmen. Via het gratis down te loaden KRITA-tekenprogramma dat hier is gebruikt kan dat vrij eenvoudig worden uitgevoerd. Het resultaat zie je in de afbeelding hieronder.
De afbeelding hierboven is de basis waarop de kleuren worden aangebracht. De verschillen in de grijswaarden die nu nog te zien zijn, zullen in de ingekleurde versie niet meer opvallen. Groter probleem is dat de deelkaarten niet overal netjes op elkaar aansluiten. De wijkende randen kunnen digitaal naar elkaar worden toegetrokken maar op meerdere plekken sluiten straten en grachten niet recht op elkaar aan, met soms een verschil van bijna een halve centimeter. Deze worden zoveel als mogelijk gecorrigeerd want uiteindelijk zal de ingekleurde kaart zonder naden te zien zijn.
Het kleuren is begonnen.
Alle kleuren worden over het algemeen niet-dekkend toegepast, zodat de aangegeven schaduwlijnen en structuuraanduidingen van de objecten zichtbaar blijven
Zoals gewoonlijk wordt eerst het water ingekleurd. Grootste oppervlakte aan water is het IJ onderaan de stadskaart, de Amstel die al slingerend door het midden van de stad loopt, de vestinggracht en de vele grachten. Het blauw gekleurde water geeft de plattegrond meer structuur en maakt het makkelijker om je te oriënteren bij het verdere inkleuren zeker in een zo dicht op elkaar gebouwd gebied als de binnenstad van Amsterdam.
Het omringende gebied wordt als tweede ingekleurd. Omdat de kaart bijna volledig door de stad is gevuld is er weinig landschap te zien. Door de 10 cartouches die rond de stad zijn geplaatst blijft er op deze stadskaart nog minder over van het omringende gebied. De focus is volledig gericht op de stad en haar haven.
Op de afbeelding hierboven is ook al een begin gemaakt met het inkleuren van de bebouwing. Op de afbeelding hieronder is een deel daarvan te zien op 100%.
Het inkleuren van de daken vergt wel enige discipline zeker in een stad met de omvang van Amsterdam. De volgorde van inkleuring van de daken verschilt per stad, maar meestal is het oudste, Middeleeuwse deel het beginpunt. Op de stadskaart van Amsterdam 1625 is begonnen met de bebouwing van de stadsuitbreidingen uit 1587-1589 en 1592-1596 , zoals op de stadskaart van Pieter Bast Amsterdam 1599 is te zien.
Op de afbeelding hieronder is te zien hoe groot het stedelijk gebied in 1599 was. De afbeelding maakt ook duidelijk dat Amsterdam door de uitbreiding met de grachtengordel dubbel zo groot is geworden. Het rood gekleurde middengedeelte langs de IJ haven behoort toe tot de Middeleeuwse stad.
De inkleuring van dit deel was een test om het grootste verschil in grijswaarden (zie afbeelding verder hierboven) van de verschillende kaartdelen te doen verdwijnen. Zo te zien is dat geslaagd!
Amsterdam was in 1625 al het economische centrum van Europa. Dat blijkt ook duidelijk op deze stadskaart. Tijdens het inkleuren worden details zichtbaar die bevestigen dat de stad bruist van economische activiteiten. Als voorbeeld zien we op de afbeelding hieronder het eiland dat tussen de Verversgracht (huidige Zwanenburgwal) en Groene Burgwal ligt. Op de straten staat ‘ververijen’ geschreven. We zijn in het centrum van de lakenproductie. Hier liggen lakenweverijen, waar de wol wordt gewassen, gekaard en gesponnen, om er vervolgens lakens van te kunnen weven, die na het vollen en verven op houten raamwerken (de zogenaamde lakenramen) wordt gespannen om te drogen en op te rekken. Deze houten raamwerken zijn ook duidelijk achter en op (!) de dicht op elkaar gebouwde huizen te zien.
Het inkleuren van een stadskaart zo groot als die van Amsterdam 1625, vereist enige discipline zoals als ik al eerder schreef. Het grootste deel betreft het inkleuren van de daken. Ongeveer 80% van de tijd wordt hieraan besteed. Maar verandering van spijs doet eten en laat met enige regelmaat de daken voor wat ze zijn en richt mij op het inkleuren van een van de (kleinere) details. Bijvoorbeeld de boten. Op de stadskaart zijn naar schatting een paar honderd boten getekend, rooibootjes, vrachtbootjes, sloepen, vissersboten en natuurlijk de grote zeeschepen. Van laatstgenoemde zijn een paar driemasters tot in grote details op het IJ getekend die je het beste op grotere schaal kunt beschouwen. De afgelopen week heb ik er twee ingekleurd die ik hier wil presenteren.
Het eerste schip heet vermoedelijk ‘De Eenhoorn’ want op de achtersteven is een reliëf van een Eenhoorn te zien. Er wordt ter begroeting een kanon afgevuurd. De kleuren van het schip zijn gebaseerd op een replica van het VOC-schip ‘De Amsterdam’ die bij het Scheepsvaartmuseum ligt.
Het tweede schip eindigt ook zijn reis, want de getekende matrozen op het schip zijn bezig de zeilen te laten zakken en samen te binden. De matrozen zijn alleen te zien op ware grootte, want ze worden bij verkleining al gauw onherkenbare ‘vlekjes’.
Beide afbeeldingen laten zien hoe nauwgezet de tekenaars/graveurs in de 17de eeuw werkten. Mede door de primitieve werkomstandigheden in die tijd, heb ik inmiddels een groot respect voor deze mensen gekregen.
Het inkleuren vordert gestaag zie afbeelding hieronder.
In een eerder bericht heb ik de constructies aan de Verwerstraat laten zien die waren gebouwd voor het drogen van de lakens. Deze constructies ben ik verder niet tegengekomen in de andere delen van de stad, maar ik kwam wel enkele andere opmerkelijk houten constructies op daken tegen waarvan ik niet zeker weet waarvoor deze werden gebruikt, maar vermoedelijk heeft het met duiven te maken. Probleem: duiven mochten tot eind 18de eeuw alleen worden gehouden door de adel en geestelijken.
De grachtengordel is inmiddels ook geheel ingekleurd, zie afbeelding hieronder.
Ik ben eind maart begonnen met het inkleuren van de bebouwing in het meest westelijke deel van de derde uitleg, tegenwoordig bekend als de Jordaan. De stedenbouwkundige opzet is gebaseerd op Middeleeuwse landelijke verkaveling die je ook terugvindt ten westen van de Kalverstraat in het oudere deel van Amsterdam.
Sloten werden grachten zoals de Palmgracht, Goudsbloemgracht, Lindegracht en Anjelier gracht. De voormalige weilanden kregen een rasterindeling van netjes geordende, rechthoekige bouwpercelen en daarop haaks lopende straten.
Op 1 punt tussen de Lindegracht en Angelier gracht is er afgeweken van deze opzet. Het betreft een perceel waarop het Klooster van de Kartheusers heeft gestaan. Dit perceel ligt niet evenwijdig aan de gracht en de omliggende bouwpercelen voegen zich naar deze afwijking.
Het Klooster had sinds de Beeldenstorm van 1566 nagenoeg leeg gestaan en veel gebouwen waren al afgebroken toen het binnen de veste kwam te liggen. Er werd een herberg gebouwd en de tuin werd ingericht met bomen, een siersloot en 50 houten zes persoonstafels. Aan de tafels kon men gezellig kletsen onder het genot van drank en eten. In de voormalige cellen van de kloosterlingen zaten verschillende uitbaters die ervoor zorgeden dat de gasten werden bediend. De biertuin, zoals het werd genoemd, moet een ‘hot spot’ zijn geweest waar gemakkelijk 300 gasten konden vertoeven. Er zullen ongetwijfeld ook heel veel aangeschoten niet Nederlands sprekende zeelieden hebben gezeten in deze tuin, of zoals het in de meest besproken taal van die tijd werd genoemd: le jardin. Je vraagt je af of de Jordaan toch van dit Franse woord is afgeleid.
Meer wetenswaardigheden over deze en andere stadskaarten? Lees ook berichten op Instagram
